روز پنجشنبه مورخ بیست و هفتم مرداد وبینار “پروبیوتیک، از آزمایشگاه تا صنعت” برگزار شد.
سرکار خانوم دکتر تاج‌آبادی؛ رئیس هیئت مدیره انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند، هیئت علمی دانشگاه
محور:
پروبیوتیک‌ها، از آزمایشگاه تا صنعت
تاریخچه پروبیوتیک‌ها:
خانم دکتر، بحث را با این موضوع شروع کردند که در دهه‌های گذشته، فرض بر این بود که پروبیوتیک‌ها تنها برای دستگاه گوارش مفید هستند؛ اما بعدها متوجه شدند که در درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند آلزایمر و پارکینسون و یا تقویت سیستم‌ایمنی نیز نقش مهمی دارند.
نقش پروبیوتیک‌ها در زندگی روزمره:
پروبیوتیک‌ها جزو فلور نرمال بدن ما هستند. خانم دکتر در ادامه افزودند که پروبیوتیک‌ها توانمندی‌های زیادی دارند که در کشور ما به آن کم‌توجهی‌شده؛ به‌عنوان مثال در کاهش اضطراب و استرس، درمان اگزما و جوش‌های پوستی و تولید محصولات آرایشی نقش دارند.
میزان پروبیوتیک‌ها در بدن به عوامل زیادی مانند سن، تغذیه، عفونت و سبک زندگی بستگی دارد.
انسان از زمانی که از کانال زایمان عبور می‌کند تا کهن‌سالی با پروبیوتیک‌ها سروکار دارد.
دو محدوده سنی در داشتن میزان کافی پروبیوتیک‌ها بسیار حساس و مهم است :
۱) نوزادی
۲) میان‌سالی
در نوزادی از این رو که شروع شکل‌گیری سیستم ایمنی و گوارشی بوده حائز اهمیت است و در میان‌سالی به دلیل تقویت بدن و اماده شدن برای دوره پیری، پروبیوتیک‌ها اهمیت دارند.
پروبیوتیک در آزمایشگاه
خانم دکتر اشاره کردند که می‌توانیم پروبیوتیک‌ها را از انسان، حیوان، فراورده‌های تخمیری، محیط کشت و GMO جداسازی کنیم.
یک راهنما زیر نظر “WHO” و “FAO” طراحی شده که به کمک آن می‌توان پی‌برد که باکتری مورد نظر ما پتانسیل پروبیوتیک دارد یا خیر.
سایت “FSA” ،دارای لیستی هست که نام همه‌ی پروبیوتیک‌ها در آن بروزرسانی می‌شود و اگر بخواهیم گونه و یا سویه جدیدی به این لیست اضافه کنیم به کمک راهنمای آن، امکان‌پذیر است.
خانم دکتر در ادامه افزودند به‌طورکلی برای عرضه پروبیوتیک باید مراحل زیر انجام شود :
۱) تست آزمایشگاهی
۲) آزمایش روی حیوانات آزمایشگاهی
۳) انجام سه مرحله تست بالینی
نکته مهمی که خانوم دکتر به آن اشاره کردند این بود که مطالعه مقاله و نوشتن آن مهم است ولی نباید از این نکته غافل شد که شناخت بازار نیز اهمیت بسیاری دارد و برای تولید، حتما نیاز های بازار را شناسایی کنید!
نکته طلایی این هست که نسل جوان امروز، حتما باید از پروبیوتیک‌های طبیعی که در کشور داریم، استفاده لازم را ببرد.
خانم دکتر باتوجه به تجربیات خود، فرمودند که ما در ایران منابع غنی از پروبیوتیک‌ها را داریم؛ مثلا پنیر لیقوان که حاوی بیش از ۴۰۰ نوع پروبیوتیک است.
خانم دکتر به نسل جوان هشدار دادند که اگر شما از این منابع غنی استفاده نکنید، دیگر برای آن امیدی نیست زیرا در حال نابودی‌ست!
در پایان خانم دکتر به شاخه نوینی به نام “Personal Medicine” اشاره و یک سایت کاربردی در ارتباط با طراحی و شناسایی میکروبیوم‌ها معرفی کردند.
آقای دکتر عباس اخوان سپهی؛ استاد و هیئت علمی دانشگاه آزاد
نقش میکروارگانیستم‌های اسپوردار به عنوان پروبیوتیک
آقای دکتر اخوان در ابتدا از معیارهای انتخاب یک باکتری و یا میکروارگانیسم به‌عنوان پروبیوتیک صحبت کردند که مهم‌ترین قسمت آن بیماری‌زا نبودن سویه انتخابی است. سپس راجع به انواع میکروارگانیسم‌هایی سخن گفتند که به عنوان پروبیوتیک از آن‌ها یاد می‌شود و برخی از ویژگی‌های باسیلوس‌های معروف را مرور کردند.
ایشان در ادامه صحبت‌هایشان به این موضوع اشاره کردند که باسیلوس‌ها در ۱۰ شاخه دسته‌بندی می‌شوند و باسیل‌هایی که خاصیت پروبیوتیکی دارند، در شاخه دهم و اول و ششم عمدتا قرار دارند.
در ادامه اضافه کردند باکتری‌های باسیلوس انتراسیس “bacillus anthrasis” تنها باسیل اسپوردار بیماری‌زاست اما سایر باسیلوس‌ها مثل “Lactobacillus paracasei” می‌توانند در شرایط مناسب بیماری‌زا باشند و همین، استفاده از آن‌ها را به عنوان پروبیوتیک محدود می‌کند.
دکتر در ادامه‌ی معرفی باسیل‌ها، از پرمصرف‌ترین آن‌ها که باسیلوس سوبتیلیس “Bacillus subtilis” است به عنوان پروبیوتیک نام بردند. این باسیل اغلب در نان‌های حجیم مثل باگت و ماکارونی‌های پروبیوتیک، سوهان و گزهای پروبیوتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ همچنین در تولید آنتی‌بیوتیک‌های موثر در غشا و افزایش ایمنی در انسان و طیور نقش دارد.
کلنی این باسیل‌ها در آب نامحلول است و خود این موضوع به جداسازی این باسیلوس از یونجه‌های مورد استفاده برای طیور از طریق حل کردن یونجه در آب کمک می‌کند.
از کاربردهای این باکتری می‌توان به فعالیت‌های آنزیمی امیلازی، پروتئازی و نوکلئازی اشاره کرد؛ قدرت تجزیه پکتین و پلی‌ساکاریدها را نیز دارد که در تغذیه انسان و طیور استفاده می‌شود.
در نتیجه این باکتری می‌تواند از پروتئین‌ها، قند و نشاسته استفاده کند. باسیلوس سوبتیلیس، غیر بیماری‌زا بوده و در کشاورزی به عنوان کود بیولوژیک و افزایش‌دهنده رشد گیاهان و در مکمل‌های تغذیه‌ای انسان به کار می‌رود.
از کاربردهای دیگر باسیلوس سوبتیلیس می‌توان به بالا بردن ایمنی بدن و سرکوب کردن باکتری‌های پاتوژن مانند “E.coli” اشاره کرد. بیوسورفکتانتی که باسیلوس‌ها ترشح می‌کنند خاصیت ضدمیکروبی و آنتی‌بیوتیکی دارد که کشش سطحی را کاهش داده و اغلب در برابر قارچ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مراحل استفاده از باکتری‌ها به عنوان پروبیوتیک
۱) در ابتدا باید این مورد را بررسی کرد که آیا باکتری بیماری‌زا هست یا خیر؛ اگر باکتری بیماری‌زا باشد در هر شرایطی باید از استفاده آن به عنوان پروبیوتیک جلوگیری نمود.
۲) آنتی‌بیوتیک تولید می‌کند؟
۳) آیا در برابر ویژگی‌هایی که در بالا گفتیم مقاوم است؟
۴) آیا اکونومیک هست و ورودش به بازار ارزش افزوده دارد؟
در اخر از استفاده پروبیوتیک‌ها در اقتصاد صحبت شد که از بازار پروبیوتیک‌ها که در سال‌های اخر رشدی ۶ الی ۷ درصدی داشته است، یاد شد و همین طور هدف‌گذاری ایران تا سال ۱۴۰۴ که به دست اوردن ۳ درصد از بازار بیوتکنولوژی دنیا که عددی حدود ۵۱ میلیون دلار است، نیز صحبت شد.
همچنین بخوانید: قارچ‌ها معجزه‌گران صنعت
خانم دکتر محدثه لاری پور؛ استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران شمال
موضوع کلی صحبت خانم دکتر اثرات ضد سرطانی قارچ‌ها با تاکید بر پروبیوتیک بود.
در ابتدا به تعریف کلی از سرطان و قارچ‌ها و تاثیر آن‌ها در سراسر جهان پرداختند؛ مثلا سرطان دومین علت اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان به شمار می‌رود و یا اینکه قارچ‌ها می‌توانند در جایگاه پروبیوتیک یا پری‌بیوتیک در مسیر ضدسرطانی قرار گیرند.
سپس به علل بروز سرطان و مکانیسم‌های سرطان‌زایی اشاره کردند؛ مثلا تولید رادیکال‌های آزاد، سرکوب سلول‌های ایمنی و ویروس‌ها.
در ادامه، خانم دکتر لاری‌پور مکانیسم ضدسرطانی قارچ‌ها را به‌طورکلی بررسی کردند.
۱_تولید متابولیت‌های آنتی‌اکسیدانی قارچ‌ها
۲_مختل‌کردن جریان رگ‌زایی در محیط تومور
۳_اثر “Cytotoxicity” بر روی سلول‌های سرطانی با تحریک و فعال‌سازی سلول‌های ایمنی مانند سلول‌های ” Cytotoxic T cell” و “NKCell”
۴_افزایش آپوپتوز و ممانعت از تکثیر سلول‌های سرطانی و پیشرفت تومور
۵_ بالا بردن سطح سیستم‌ایمنی بدن با تنظیم تولید سایتوکاین‌ها
۶_ کاهش فاکتورهای تخریب سلولی مانند ماتریکس متالوپروتئینازها
۷_ افزایش نفوذپذیری غشای سلولی با کاهش فرایندهای التهاب و تمایز سلولی
و مهم‌ترین قارچ‌هایی که خواص ضد سرطانی دارند، را معرفی کردند؛
۱_ماشروم‌ها (قارچ‌های کلاه‌دار)
۲_ساپروفیت‌ها (مثل Mocor , Aspergillus Penicillium)
۳_مخمرها (مثل Saccharomyces cerevisiae یکی از مهم‌ترین پروبیوتیک‌های صنعتی است)
۴_شبه مخمرها
همچنین کاربرد پری‌بیوتیک‌ها و تاثیرات آن‌ها را بازگو کردند؛
- پری‌بیوتیک‌ها غذای پروبیوتیک‌ها هستند و مصرف مداوم این ترکیبات می‌تواند به رشد و افزایش تعداد باکتری‌ها و مخمرهای سودمند دستگاه گوارش یا پروبیوتیک کمک زیادی کند.
- می‌تواند باعث اثر سینرژیسم بر روی فعالیت‌های بیولوژیک پروبیوتیک‌ها شود.
- با اتصال به ترکیبات سرطان‌زا از عملکرد آن‌ها جلوگیری می‌کنند.
در ادامه منابع مهم پری‌بیوتیک در صنعت عنوان شد؛
- گیاهان
- جلبک‌ها
- میکروب‌ها شامل مخمر، باکتری و قارچ‌ها
در نهایت خانم دکتر لاری‌پور به مسائل زیر به‌طور کامل و مفید پرداختند و توضیحات خلاصه و جامعی در خصوص عناوین زیر ارائه دادند.
■ تعاریف پست‌بیوتیک‌ها و پارابیوتیک‌ها
■ عنوان کردن نقش میکروبیوتای روده(مخمرها و باکتری‌ها) در سلامت و بیماری‌ها
■ عنوان کردن اجزا و ترکیبات ضدسرطانی قارچ گانودرما لوسیدرم
■ اشاره به تاثیر پری‌بیوتیکی گانودرما لوسیدرم بر چاقی
■ اشاره به اثرات ضد سرطانی متابولیت‌های “lentinula”
■ بررسی ارزش دارویی قارچ دنبلان کوهی
■ اثر متابولیت ضد سرطانی قارچ‌های شفاف
■ بررسی اثر ضد سرطانی مخمرها به عنوان پروبیوتیک
■ معرفی منابع غذایی باکتری‌های پروبیوتیک
■ بررسی تاثیر پروبیوتیک‌ها بر روی تشکیل بیوفیلم پاتوژن‌ها
■ پرداختن به مکانیسم‌های عملکردی پروبیوتیک‌ها در سطح پوست.
دکتر پورشاکر
شرکت شتاب‌دهنده‌ی لاکتوویژن
این بخش، در رابطه با تعاریف کلمات کلیدی شروع شد. آقای دکتر پورشاکر برخی از کلمات را به این صورت تعریف کردند:
استارتاپ: به‌طور کلی استارتاپ سازمان یا شرکتی است که حول محور نیروی انسانی دارای ایده شکل می‌گیرد. این ایده باید دارای خصوصیات تکرارپذیری و مقیاس‌پذیری باشد. استارتاپ‌ها از تیمی تشکیل می‌شوند که شامل افرادی با دانش‌های مختلف باشند؛ دانش‌هایی مثل حقوق، اقتصاد، “MBA” و…
بوم کسب و کار: بخش‌هایی مانند شرکای کلیدی، ارتباط با مشتریان، جریان درآمدی، کانال‌های درآمد و… که باید برای ایجاد استارتاپ در نظر گرفت.
شتابدهنده: ارگان‌ها یا مراکزی که اکثرا خصوصی هستند و باعث می‌شوند ایده‌ها به صنعت برسند و به استارتاپ تبدیل شوند.
آقای دکتر در پاسخ به این سوال که چطور ایده پیدا کنیم گفتند: با اینکه در داخل کشور افراد متخصص و کاربلد زیادی وجود دارد اما گسترش و پیشرفت صنعت در کشور به خوبی رخ نداد است؛ به همین دلیل برای ایجاد یک استارتاپ، نیاز به داشتن ایده‌ای بسیار نو و تازه وجود ندارد بلکه اگر بتوانیم ایده‌های موجود در خارج از کشور را هم به نحو احسن کپی برداری کنیم کفایت می‌کند.
برای شروع یک ایده، ابتدا باید طرح اولیه را روی کاغذ بیاوریم و درباره ابعاد مختلف آن تحقیق کنیم؛ سپس با منتورها (افراد متخصص در آن حیطه یا موضوعات مشابه) مشورت و شرکای تجاری را پیدا کنیم تا درنهایت ثبت ایده اتفاق بیوفتد.
نکته جالبی که در این بین به آن اشاره شد ویژگی مهم فرد کارآفرین بود؛ از نظر آقای دکتر فرد کارآفرین باید قدرت رهبری داشته باشد، در غیر این صورت آن استارتاپ محکوم به شکست است.
سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذارهای مختلف انجام می‌شود و تعداد و نوع این سرمایه‌گذارها در زمان‌های مختلف و با توجه به وضعیت شما در بازار متغیر است. در ابتدای کار ممکن است سرمایه کمی جذب شود یا فقط افراد علاقه‌مند سرمایه‌گذاری کنند ولی در صورت موفقیت ایده در بازار حتی بانک‌ها هم برای سرمایه‌گذاری کمک می‌کنند.
در نهایت جناب دکتر پورشاکر در ارتباط با شتابدهنده لاکتوویژن اطلاعاتی ارائه دادند. این شرکت تا به حال ۶۵ ایده را پذیرفته که تا به امروز حدود ۵ استارتاپ به مرحله‌نهایی رسیده‌اند و سایر ایده‌ها نیز در مراحل مختلف این مسیر قرار دارند. محصولات آرایشی و بهداشتی، استارترهای لبنی و واکسن‌های آبزیان ازجمله محصولاتی است که به کمک این شتابدهنده تولید شده‌اند.
این شتابدهنده موارد مورد نیاز از جمله منتور، آزمایشگاه و سرمایه را در اختیار شما قرار می‌دهد تا به نتیجه مورد نظر برسید و همچنین در ابتدای مسیر نیز نقشه راه رسم می‌شود تا همه مراحل کار به دقت بررسی شوند.
در انتهای جلسه دکتر پورشاکر اضافه کردند زمانی که استارتاپ‌ها به مقیاس‌پذیری و تکرارپذیری برسند می‌توانند برای دانش‌بنیان شدن اقدام کنند ولی باید سایر خصوصیات شرکت‌های دانش‌بنیان را هم داشته باشند؛ ایشان در ادامه افزودند: دانش‌بنیان بودن یک شرکت اهمیت بالایی ندارد بلکه اهمیت و جایگاه یک کسب و کار را سهم آن استارتاپ از بازار مشخص می‌کند.
همچنین ایشان اشاره کردند که احتمال دزدیده شدن ایده توسط شرکت‌ها با قراردادهای ابتدایی که بین شتابدهنده و صاحب ایده عقد می‌شود جلوی هرگونه دزدی و تقلب گرفته می‌شود و مشکلی به وجود نمی‌آید. ضمنا ایشان عقیده داشتند چنین مسائلی نه از سر دلسوزی بلکه برای سیاه‌نمایی و جلوگیری از پیشرفت مطرح می‌شوند.
تهیه شده توسط آکادمی میکروب‌شناسی اتحاد زیست‌شناسان ایران
بسیار کارگاه جذاب و پر از ایده و مطالب علمی و صنعتی مهم