قاعدگی؛ سد محافظتی!

گونه‌های انگشت شماری از موجودات زمین هستند که یک ویژگی شگفت انگیز مشترک دارند، چرخه‌ی قاعدگی!
ما نیز یکی از همان گونه‌های اندک هستیم. میمون، شامپانزه، خفاش، انسان و احتمالا حشره خواران جهنده تنها پستانداران زمین هستند که دچار قاعدگی می‌شوند.

این اتفاق بیشتر از سایر حیوانات دیگر برای ما اتفاق میوفتد؛ حتی با اینکه باعث از دست دادن مواد مغذی و ناراحتی جسمی می‌شود.

علت این فرایند غیر معمول زیستی چیست؟

جواب با بارداری شروع می‌شود. طی این فرایند منابع بدن به طور خارق العاده‌ای صرف آماده سازی محیط مناسب برای جنین می‌شود. یک پناهگاه درونی برای مادر مهیا می‌شود تا کودک را درون آن رشد پیدا کند. در این رابطه بارداری یک کار شگفت انگیز است اما این تنها نیمی از ماجرا است. نیمه‌ی دیگر نشان می‌دهد که بارداری مادر و فرزند را در تقابل قرار می‌دهد. مثل تمام موجودات زنده بدن انسان تکامل پیدا کرده تا ژن‌های خودش را بهتر گسترش دهد. این برای مادر یعنی اینکه باید تلاش کند تا این را به طور مساوی برای همه‌ی فرزندانش مهیا کند.

اما یک مادر و جنینش ژن یکسان ندارند، جنین ژن های پدرش را نیز به ارث می‌برد. ژن ها می‌توانند با استخراج منابعی بیشتر از سهمشان از بدن مادر بقای خودشان را تامین کنند. این تضاد منافع تکاملی مادر و فرزند به دنیا نیامده‌اش را در یک مسابقه‌ی طناب کشی زیستی قرار میدهد که در داخل رحم اتفاق میوفتد.

یک عامل تاثیرگذار در این کشمکش درونی جفت است. ارگان زهسانی که به منبع خون مادر متصل است و جنین را در مراحل رشد تغذیه می‌کند. در اکثر پستان داران جفت پشت مانعی از سلول مادری قرار دارد. این مانع به مادر اجازه میدهد که میزان مواد مغذی به جنین را کنترل کند. اما در انسان و چند گونه‌ی دیگر، جفت در واقع به سیستم گردش خون مادر رسوخ می‌کند تا مستقیما به جریان خون دست پیدا کند.

جنین

از طریق جفت، هورمون‌هایی را درون شریان مادر پمپ می‌کند که باعث می‌شود رگ‌ها همواره برای جریان خون مغذی باز باشند. یک جنین با چنین دسترسی نامحدودی می‌تواند هورمون‌هایی بسازد تا قندخون مادر را بالا ببرد، رگ هارا متصل کند و فشار خون آن را بالا ببرد. اکثر پستانداران مادر می‌توانند درصورت لزوم نطفه را دفع یا بازجذب کنند اما در انسان وقتی جنین با خون مادر ارتباط پیدا کرد قطع این ارتباط می‌تواند باعث خون ریزی شود.

اگر تکامل جنین ناقص باشد یا بمیرد سلامت مادر به خطر میوفتد. در زمان رشد نیاز مداوم جنین به منابع می‌تواند باعث خستگی شدید، فشار خون بالا و شرایطی مثل دیابت و پرکلامسی بشود. به دلیل همین خطر‌ها بارداری همیشه سرمایه گذاری بزرگ و گاهی خطرناک هست. پس منطقی است که بدن باید نطفه را کاملا زیر نظر بگیرد تا متوجه شود کدام یک ارزش زحمت آن را دارد. این همان جایی است که قاعدگی به کار می‌آید. بارداری با فرایندی به نام لانه گزینی شروع می‌شود جایی که جنین خودش را داخل پوشش مخاطی دیواره رحم جای می‌دهد. پوشش مخاطی رحم طوری تکامل پیدا کرده است که عمل کاشت را مشکل کند.

به این ترتیب…

تنها نطفه‌ی سالم می‌تواند بقا پیدا کند اما حین انجام این کار مخاط رحم قوی ترین و تهاجمی ترین نطفه را انتخاب می‌کند و به این ترتیب یک حلقه بازخوردی تکاملی ایجاد می‌کند.

نطفه وارد یک بده بستان هورمونی پیچیده و به دقت زمان بندی شده می‌شود که باعث شده پوشش مخاطی اجازه ی لانه گزینی بدهد اگر نطفه تو این امتحان شکست بخورد چه اتفاقی میوفتد؟

احتمالا هنوز تلاش می‌کند که بماند یا حتی تقریبا وارد پوشش مخاطی شود همانطور که کم کم میمیرد می‌تواند مادر را در برابر عفونت آسیب پذیر کند و در تمام مدت سیگنال‌های هورمونی صادر کند که بافت‌های مادر را مختل می‌کند. بدن با رفع تمام خطرات موجود از این خطر پرهیز می‌کند. هربار که تخمک گذاری منجر به بارداری سالم نمی‌شود، رحم پوشش مخاطی و همچنین نطفه‌های نابارور، ناقص، درحال مرگ یا مرده را دفن می‌کند. این فرایند محافظتی که با نام قاعدگی شناخته می‌شود به عادت‌های ماهیانه منجر به خون ریزی می‌شود. این ویژگی زیستی و یا شاید عجیب مارا در مسیر ادامه‌ی نژاد بشر قرار می‌دهد.

نویسنده: اسما وفادار