سرطان تخمدان

زنان دو عدد تخمدان دارند که در دو طرف رحمشان قرار دارد . هر یک از تخمدان‌ها به‌ اندازه‌ ی یک بادام است . وظیفه ‌ی تخمدان ‌ها تولید تخمک و هورمون‌های استروژن و پروژسترون است .

سرطان تخمدان ( ( Ovarian cancer نوعی از سرطان است که از تخمدان شروع می‌شود . این بیماری منجر به ایجاد سلول‌های غیرعادی می‌شود که توانایی حمله یا گسترش به دیگر بخش‌های بدن را دارند. معمولا سرطان تخمدان تا زمانی‌ که به لگن خاصره و شکم گسترش نیابد ، شناسایی نمی‌شود . درمان سرطان تخمدان در این مرحله دشوارتر است و اغلب سرطان تخمدان در این مرحله باعث مرگ می‌شود . احتمال درمان موفقیت‌آمیز سرطان تخمدان در مراحل اولیه که سرطان محدود به تخمدان است ، بیشتر است . معمولا از جراحی و شیمی‌درمانی برای درمان سرطان تخمدان استفاده می‌شود. ممکن است در آغاز این فرایند علائم مبهم یا غیرآشکار باشند ، اما با پیشرفت سرطان احتمال بروز علائم بیشتر شود. علائم می‌توانند شامل نفخ ، درد لگن ، تورم شکم ، و دیگر علائم باشند.

سرطان هاي اپی تلیال تخمدان به دلیل آن که تا هنگام متاسـتاز معمـولاً بـدون علامـت بـاقی می مانند ، رایج ترین بدخیمی هاي تخمـدان هسـتند کـه در بـیش از دو سـوم بیمـاران در هنگـام تشـخیص در مراحـل پیشرفته ی بیماري هستند .

سـرطان تخمـدان یکـی از مباحـث عمده در حیطه جراحی است که نیاز به درمان جدي و غالبـاً پیچیده دارد و انرژي روانی و فیزیکی بیمـار را تحلیـل مـی بـرد. این سرطان ، نسبت به موارد بیماري در بین همه بـدخیمی هـاي دستگاه تناسلی زنان ، از بالاترین موارد مرگ و میر برخـوردار است .

آمار شیوع

ســرطان تخمــدان مهمتــرين عامــل مرگ و مير زنـان بـه علـت سـرطان هـاي دستگاه تناسلي اسـت . بـر طبـق گـزارش انجمن سـرطان آمريكـا ، سـاليانه 23400 مبتلاي جديد به موارد سـرطان تخمـدان افزوده ميشود و 3900 مورد از مبتلايان بــه ســرطان تخمــدان در ســال دچــار مرگ ومير ميشوند .

در سال ۲۰۱۲ ، شمار ۲۳۹۰۰۰ زن در سطح جهان به سرطان تخمدان مبتلا شدند که ۱۵۲۰۰۰ مورد تلفات به همراه داشت . طبق این آمار ، این بیماری به عنوان هفتمین نوع رایج سرطان و هشتمین عامل مرگ ناشی از سرطان در زنان شناخته شد . این بیماری نسبت به آفریقا و آسیا ، در آمریکای شمالی واروپا رایج تر است .

خطر بروز سرطان تخمدان در خلال زندگی زنان حدود 5/1 درصد و خطر مرگ به دلیل سرطان تخمدان تقریباً 1 درصد است . ایـن سـرطان ، ششمین سرطان زنان در کشورهاي غربـی اسـت و پنجمـین علت مرگ به دلیل سرطان در زنان ایالات متحده آمریکاسـت و در واقع سرطانی بسیار کشنده است .

علت ابتلا به سرطان تخمدان

ژن هـاي متعـددي در شـروع و پیـدایش ایـن سرطان دخیل هستند . در پژوهش هاي گسترده ، جهش در KRAS BRAF و p53 بـه اثبـات رسـیده است . از سوي دیگر افرادي که براي ژن BRCA1 و BRCA2 هتروزیگوت بوده اند ، مستعد ابـتلا بـه این نوع سرطان هستند .

همچنین تغییرات ریز RNA که بیان ژن را کنترل می کند ، در این سرطان بـه چشـم می خورد . تغییر در الگوي متیله شدن در ناحیه پروموتر ژن ها نیـز از دیگـر پیشـامدهاي سـرطان تخمدان است . به ویژه ، بیش متیله شدن در پروموتر ژن هـاي سـرکوبگر تومـور رخ مـی دهـد و موجـب خاموشی ژن می شود . از این رخداد می توان به عنوان نشانگر جهت تشخیص زود هنگام استفاده کـرد .

حدود ۱۰٪ موارد بیماری در پی ریسک وراثتی به وجود می‌آیند و در کسانی رخ می‌دهد که جهش ژنتیکی BRCA1 دارند . همچنین کسانی که BRCA2 حدود ۵۰٪ احتمال دچار شدن به سرطان تخمدان را دارند جزء این جمعیت هستند .

خطر ابتلاء به سرطان تخمدان در کسانی که بیشتر تخمک‌گذاری می‌کنند بیشتر است ؛ بنابراین کسانی که هیچ وقت فرزندی نداشته‌اند در معرض خطر بالاتری هستند . همچنین کسانی که تخمک گذاریشان در سنین پایین‌تری آغاز می‌شود یا در سن بالاتری یائسه می‌شوند نیز در معرض چنین خطری هستند .

دیگر عوامل خطر شامل این موارد هستند:

 هورمون درمانی پس از یائسگی

 داروهای باروری

 افزایش سن

 مصـرف زیـاد چربی هاي اشباع شـده حیـوانی

 چاقی

 سندرم تخمدان پلی کیستیک

 استفاده از وسایل داخل‌ رحمی

 استعمال دخانیات .

عواملی که خطر ابتلاء را پایین می‌آورند شامل این موارد هستند:

 کنترل هورمونی

 بارداری

 زایمان های متعدد

 قرص های ضد بارداری

 مصرف روزانه‌ی آسپرین

 بستن لوله‌های رحمی

 شیردهی

همچنین عوامل محیطی بسیاری در ایجاد این بیماری نقش دارند که یکی از آنها ، عدم دریافت نور کافی توسط افراد مبتلا است . ویتامین D و متابولیت های آن نه تنها برای متابولیسم استخوان و عملکرد کلسیم ضروری است ، بلکه مطالعات اپیدمیولوژیکی بسیاری نشان دهنده‌ی این واقعیت است که خطر ابتلا به سرطان تخمدان ، در نتیجه‌ ی کاهش تولید ویتامین D صورت می‌پذیرد .

مسیر بیولوژیکی ویتامین D شامل مسیرهای بیولوژیکی گستردهای مانند تقسیم سلولی ، تمایز و مرگ سلولی است . ژن کد کننده ی ویتامین D دارای نوکلئوتید های متعددی است و تغییر در یک نوکلئوتید (SNP ) آن باعث افزایش خطر ابتلای افراد به سرطان تخمدان می‌شود . بنابراین ایجاد موتاسیون و یا هر گونه تغییر در ساختار ژن کد کننده گیرنده‌ی ویتامین ( VDR ) D ، مانع انجام عملکرد صحیح آن و در نتیجه ، کاهش دریافت ویتامین D و افزایش خطر ابتلا به سرطان تخمدان می‌شود .

بعد از اتصال لیگاند به گیرندهاش ، بیان بعضی‌ از ژن های درگیر در نگهداری و حفظ و تکثیر سلولها تغییر کرده و در نتیجه این ژن ها قادر به تنظیم تکثیر سلولی ، تمایز و مرگ سلولی می‌شوند . ویتامین D مانع تکثیر سلولی و در نتیجه افزایش روند مرگ سلولی و سرکوب سلول های سرطانی می‌شود ؛ بنابراین ایجاد پلی‌مورفیسم در این ژن باعث اختلال در عملکرد صحیح گیرنده‌ی ویتامین D شده و در نتیجه ، عامل ممانعت کننده‌ ی مرگ سلولی از بین رفته و پدیده‌ی سرطانی شدن اتفاق می‌افتد

غلظت ویتامین D در غذاهای طبیعی بسیار کم است و بیشترین مقدار ویتامین D در افراد از متابولیت های کلسترول در پوست در اثر تماس با نور خورشید تامین می‌شود . مطالعات انجام شده حاکی‌ از افزایش تعداد مرگ و میر ناشی‌ از ابتلا به سرطان تخمدان در مناطقی است که کمتر در معرض نور آفتاب قرار دارند .

علائم و نشانه‌های سرطان تخمدان

علائم اولیه :

علائم اولیه ی سرطان تخمدان ممکن است غیرقابل مشاهده یا ضعیف باشند . در بیشتر موارد ، علائم چند ماه قبل از تشخیص وجود دارد. علائم را می‌توان با علت سندرم روده ی تحریک پذیر اشتباه گرفت. مراحل اولیه ی سرطان تخمدان بدون درد هستند .

تومورهای پرفیوای بدخیم (LMP ) که به عنوان تومورهای مرزی نیز شناخته می‌شوند ، باعث افزایش CA125 نمی‌شوند و با سونوگرافی قابل تشخیص نیستند . علائم معمول یک تومور LMP می‌تواند شامل : شکاف شکمی یا درد لگن باشد . به خصوص توده‌های بزرگ تمایل به خوش‌خیم یا مرزی دارند.

نشانه‌های سرطان تخمدان عبارتند از :

 درد یا ناراحتی در ناحیه کمر ، ناحیه ی شکمی یا لگن خاصره

 قاعدگی نامنظم یا خونریزی پس از یائسگی

 درد یا خونریزی پس از یا در طی رابطه جنسی

 از دست دادن اشتها

 خستگی

 تغییر در عادات روده‌ای مانند یبوست یا اسهال

 سوء هاضمه

 سوزش سر دل

 تهوع

 علائم ادراری از جمله : ادرار مکرر و ادرار فوری

 ورم یا نفخ شکم

 احساس سیری زودهنگام پس از شروع به غذا خوردن

 کاهش وزن

علائم ثانویه :

توده ی رو به رشد ممکن است باعث ایجاد درد در هنگام پیچش تخمدانی شود . علائم ممکن است به علت فشار دادن توده به اندام های دیگر شکم یا متاستازباشد . متاستاز ممکن است یک گره را ایجاد کند. به ندرت ، تراتوم میتواند سبب ایجاد سندرم تراتوم یا گلیوماتوز صفاقی شود. بعضی از افراد بعد از یائسگی ، منومورهراژی و خونریزی غیرطبیعی رحم در اغلب موارد تجربه می‌کنند .

 سایر علائم رایج عبارتند از:

 هیرسوتیسم

 درد شکمی

 ویرولیز شدن

 توده ی آدنکس

الگوهاي انتشار سرطان تخمدان

نواحی که احتمال گسترش سرطان به آن‌ها وجود دارد شامل این موارد هستند:

• دیوارهٔ شکم

• غدد لنفاوی

• ریه‌ها

• کبد .

1- انتشار ترانس سلومیک : در این الگو سلول هاي سـرطانی ریزش کرده و در سطح حفره ی صفاق کاشـته مـی شـوند . ایـن سلول ها معمولاً مسیر گردشی مایع صفاق را دنبال می کنند . این راه رایــج تــرین و زودرس تــرین مســیر انتشــار ایــن سرطان است .

2- انتشار لنفاتیـک : روشـی رایـج اسـت کـه در بردارنـده ي گسترش تومور از راه لنف ، به ویژه در مراحل پیشرفته است .

3- انتشار خونی : انتشار خونی در زمان تشخیص رایج نیسـت . انتشار به پارانشیم اعضاي حیاتی مانند ریه ها ، کبـد ، تنهـا در 2 تا 3 درصد بیماران دیده می شود .

انواع سرطان تخمدان

نوع سرطان تخمدان ، به نوع سلولی بستگی دارد که سرطان از آن آغاز می‌شود . انواع سرطان‌های تخمدان عبارتند از :

o تومورهای اپیتلیال ( سلول‌های پوششی ) : این سرطان از لایه‌ی نازک بافتی که سطح خارجی تخمدان را می‌پوشاند ، آغاز می‌شود . تقریبا ۹۰٪ سرطان‌های تخمدان به‌خاطر تومورهای اپیتلیال رخ می‌دهند .

o تومورهای استرومال : این سرطان در بافتی از تخمدان آغاز می‌شود که سلول‌های تولیدکننده‌ی هورمون‌ها در آنجا قرار دارند . این تومورها را می‌توان نسبتا زودتر تشخیص داد . تقریبا ۷٪ تومورهای تخمدان ، استرومال هستند .

o تومورهای سلول جنسی : این سرطان در سلول‌های تولیدکننده‌ی تخمک آغاز می‌شود . این نوع از سرطان تخمدان نادر است و معمولا در زنان جوان ‌تر اتفاق می‌افتد .

تشخیص سرطان تخمدان

آزمون‌های تصویربرداری مانند آزمون فراصوت و سی‌ تی ‌اسکن شکم و لگن خاصره‌ که این آزمون‌ها به تعیین اندازه ، شکل و ساختار تخمدان‌ کمک می‌کنند .

آزمایش خون که به کمک آن می‌توان پروتئینی به‌ نام CA125 را پیدا کرد که در سطح سلول‌های سرطانی تخمدان وجود دارد .

جراحی که در آن مایعات شکمی یا بخشی از بافت برای نمونه ‌برداری و تأیید سرطان تخمدان برداشته می‌شود . جراحی رباتیک و جراحی با حداقل تهاجم نیز می‌توانند از گزینه‌های مناسب باشند . اگر سرطان کشف شود ، ممکن است جراح بلافاصله شروع به جراحی کند تا حداکثر مقدار ممکن از سرطان را بردارد .

مراحل یا درجات سرطان تخمدان

پزشکان از نتایج جراحی برای تعیین وسعت و درجه‌ ی سرطان‌ استفاده می‌کنند . تعیین درجه و گستردگی سرطان‌ کمک می‌کند تا درمورد گزینه‌های درمان ‌، تصمیم‌ بهتری گرفته شود :

مرحله ‌ی اول : سرطان در یک یا هر دو تخمدان مشاهده شود

مرحله‌ ی دوم : سرطان به سایر نقاط لگن خاصره گسترش یابد

مرحله‌ ی سوم : سرطان به شکم گسترش یابد

مرحله‌ی چهارم : گسترش سرطان به خارج از شکم

 درمان سرطان تخمدان

تشخیص بیماری معمولاً از طریق آزمایش بافت‌برداری تأیید می‌شود که این بافت طی عمل جراحی برداشته می‌شود .

روش هاي درمان این سرطان متعدد بوده و میتـوان بـه جراحـی همـراه بـا شـیمی درمـانی ، داروهـاي ضد رگ زایی ، هورمون درمانی و روش هاي جدیدتر مانند ژن درمـانی اشـاره کـرد .

درمان اولیه شامل جراحی ( برداشتن بیماری تا سر حد امکان ) و پس از آن شیمی‌درمانی است . در برخی از موارد شیمی ‌درمانی برای کوچک کردن سرطان قبل از عمل جراحی تجویز می‌شود .

صرف ‌نظر از نوع درمان ، سرطان در برخی از مقاطع زندگی برخی از زنان بازمی‌گردد . درمان پس از عود ، معمولا شامل شیمی‌درمانی هم هست . انتخاب شیمی‌ درمانی بستگی به دوره ی زمانی عاری از سرطان از زمان شیمی‌درمانی اولیه ( با داروهای پلاتینی ) دارد . اگر عود شش ماه پس از اتمام درمان اولیه با شیمی ‌درمانی رخ دهد ، زنان با داروهای پلاتینی درمان می‌شوند . با این حال اگر عود سرطان قبل از شش ماه رخ دهد ، زنان با داروهای غیر پلاتینی تحت درمان قرار می‌گیرند ، چرا که داروهای پلاتینی بعید است تاثیر مجددی داشته باشند . در نهایت، اکثریت زنان در برابر هر گونه داروی شیمی‌ درمانی مقاوم خواهند شد .

برخی از زنان هم از عوارض جانبی مربوط به داروهای شیمی درمانی و کیفیت پایین زندگی ( QOL ) به عنوان یک پیامد درمان رنج می‌برند . بنابراین ، نیاز به درمان‌های دارویی جدید تر با عوارض جانبی کمتر وجود دارد . در این زمینه ، هورمون ‌درمانی آزمایش شده است . آگونیست‌های هورمون آزادکننده هورمون لوتئینی ( LHRH ) هورمون‌هایی هستند که به غده ی هیپوفیز واقع در مغز برای جلوگیری از تولید این هورمون دستور می‌دهند و در نتیجه سلول‌های تومور در تخمدان ، که ممکن است وابسته به این هورمون باشند ، نمی‌توانند تحریک شود . آگونیست‌های LHRH در عود اپی ‌تلیالی تخمدان ( EOC ) استفاده شده‌اند و برخی از مطالعات سمیت کمتر با این هورمون‌ها را نشان داده‌اند.

روش جدید تر ، ژن درمـانی است . در ژن درمـانی ایـن سرطان ، بیش تر از ناقلان آدنوویروس جهت انتقال ژن بـه درون بافـت مـورد نظـر اسـتفاده مـی کننـد. ژن هاي متعددي جهت ژن درمانی انتخاب و مورد پژوهش قرار گرفته انـد ، ژن Calponin h1 کـه بـه اکتین متصل شده و موجب پایداري آن می گردد ، ژن PNAS-4 که نقـشpro-apoptotic دارد ، ژن Rhob که به عنوان ژن بازدارنده ی تومور شـناخته مـی شـود و ژن Interleukin-12 Cytokin کـه یکی از فعال ترین سیتوکاین ها جهت القاء براي فعالیت ضد سرطانی دستگاه ایمنـی اسـت ، از آن جملـه است .

به تازگی مطالعات محققان مرکز سرطان تگزاس نشان داد که داروهای مسدودکننده ی بتا که برای کاهش فشار خون تجویز می‌شوند ، خواص ضد سرطانی دارند . هورمون‌های استرس نقش مهمی در توسعه سرطان دارند . تحقیقات نشان می‌دهد داروهای مسدودکننده ی بتا که معمولاً برای کاهش فشار خون و بیماری‌های قلبی تجویز می‌شوند ، با تأثیر بر هورمون‌های استرس ، خواص ضد سرطانی دارند .

تاثیر این داروها در سرطان تخمدان و طول عمر بیماران به اثبات رسیده‌است . تحقیق بر روی هزار و ۴۲۵ زن مبتلا به سرطان تخمدان که از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ درمان شده‌اند ، نشان می‌دهد که استفاده از یک داروی مسدودکننده ی بتا به نام پروپرانولول سبب طول عمر این افراد می‌شود .

غربال گری برای زنانی که ریسک متوسطی دارند پیشنهاد نمی‌شود ، چرا که شواهد کاهش مرگ و میر را ثابت نکرده‌اند و میزان بالای تست‌های کاذب موجب عمل غیرضروری می‌شود که ریسک‌های مخصوص به خود را دارد . ممکن است کسانی که در معرض ریسک بالایی هستند ، تخمدان خود را برای پیشگیری بردارند.

اگر سرطان تخمدان در مراحل اولیه باشد و مورد معالجه قرار گیرد ، ممکن است درمان شود . درمان معمولاً شامل ترکیبی از پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی است. نتیجه ی درمان به این عوامل بستگی دارد :

میزان گسترش بیماری و زیرگونه ی سرطانی که فرد به آن مبتلا است.

به‌طور کلی ، میزان بقای پنج ساله در ایالات متحده حدود ۴۵٪ است . نتایج در کشورهای در حال توسعه بدتر هستند .

چگونه با سرطان تخمدان کنار بیاییم

تشخیص سرطان تخمدان می‌تواند برای بیمار بسیار دردناک باشد . در زیر توصیه‌هایی آمده است که به شما کمک می‌کند تا بتوانید بهتر با این بیماری کنار بیایید و با آن مبارزه کنید :

 کسی را برای درددل کردن پیدا کنید . ممکن است با دوست یا فردی از خانواده راحت‌تر صحبت کنید و احساس خود را درمیان بگذارید . درصورتی‌ که گروه‌های حمایتی در نزدیکی شما وجود دارند ، مراجعه به آنها نیز باعث می‌شود تا حال بهتری داشته باشید . همچنین صحبت با کسانی که از این بیماری بهبود یافته‌اند نیز می‌تواند روحیه‌تان را تقویت کند .

 بگذارید دیگران به شما کمک کنند . روند درمان سرطان می‌تواند طاقت‌فرسا باشد . بگذارید دیگران بدانند که چگونه می‌توانند به شما کمک کنند.

 اهداف منطقی برای خود در نظر بگیرید . با تعیین اهداف ، احساس می‌کنید همه‌چیز تحت کنترل‌تان است . بهتر است اهدافی را انتخاب کنید که بتوانید به آن دست یابید .

 زمان بیشتری را به خودتان اختصاص بدهید . غذای خوب بخورید ، آرامش داشته باشید و به‌ اندازه‌ی کافی استراحت کنید تا با کاهش استرس ، بهتر با سرطان مبارزه کنید .

منابع

* Seiden, Michael (2015). “Gynecologic Malignancies, Chapter 117”. MGraw-Hill Medical. Archived from the original on September 10, 2017. Retrieved June 24, 2017

* Ruddon, Raymond W. (2007). Cancer biology (4th ed. ed.). Oxford: Oxford University Press. p. 223. ISBN 978-0-19-517543-1.

* World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 5.12. ISBN 9283204298.

* Piek JM, van Diest PJ, Verheijen RH (2008). “Ovarian carcinogenesis: an alternative hypothesis”. Adv. Exp. Med. Biol. Advances in Experimental Medicine and Biology. 622: 79–87. doi:10.1007/978-0-387-68969-2_7. ISBN 978-0-387-68966-1. PMID 18546620.

* Moyer, VA; U.S. Preventive Services Task, Force (Dec 18, 2012). “Screening for ovarian cancer: U.S. Preventive Services Task Force reaffirmation recommendation statement.”. Annals of internal medicine. 157 (12): 900–4. doi:10.7326/0003-4819-157-11-201212040-00539. PMID 22964825.

* Seiden MV (2012). “Gynecologic Malignancies”. In Longo DL, Kasper DL, Jameson JL, Fauci AS, Hauser SL, Loscalzo J. Harrison’s Principles of Internal Medicine (18th ed.). McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-174889-6.

* Hoffman, Barbara L.; Schorge, John O.; Schaffer, Joseph I.; Halvorson, Lisa M.; Bradshaw, Karen D.; Cunningham, F. Gary (2012). “Epithelial

* Jemal A, Tomas A, Murrayt A et al. Cancer statislics J Clinic Cancer 2002 ; 52:23-47

* Negi E, Franceschi S, Tzonou A, et al. Pooled analysis of three European case – control studies of epithelial ovarian cancer. Reproductive factors and risk of epithelial ovarian cancer. Int J Cancer 1991 ; 46:50-56.

* Tung KH, Goodman MT, Wu AH, McDuffie K, Wilkens LR, Nomura AM, et al. Aggregation of ovarian cancer with breast, ovarian, colorectal, and prostate cancer in first-degree relatives. Am J Epidemiol. 2004;159 (8):750-758.

* Salazar-Martinez E, Lazcano-Ponce EC, Gonzalez LiraLira G, Escudero-De Los Rios P, Hernandez-Avila M. Nutritional determinants of epithelial ovarian cancer risk: a casecontrol study in Mexico. Oncology. 2002;63(2):151-157.

* Peterlik M, Grant W, Cross H. Calcium. Vitamin D and cancer. Anticancer Res. 2009; 29(9):3687-98

* Bethesda MD. Office of Dietary Supplements, National Institutes of Health; 2008. Dietary supplement fact sheet: vitamin D. Available from: http://dietary-supplements.info.nih. gov/factsheets/vitamind.asp

1.

* Rekha Wuntakal, Srividya Seshadri, Ana Montes, Geoff Lane. Luteinising hormone releasing hormone (LHRH) agonists for the treatment of relapsed epithelial ovarian cancer. 3. 2016; 2016

* https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ovarian-cancer/symptoms-causes/syc-20375941

  *http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/prevention/ovarian/HealthProfessional/page1/AllPages

نویسنده: هدیه جهاندیده (دانشجوی کارشناسی زیست شناسی )عمومی ورودی 96 دانشگاه محقق اردبیلی