درمان عفونت مزمن هپاتیت B توسط یک رویکرد نوین

ویروس هپاتیت B

هپاتیت بي (B) یک ویروس از خانواده هپادنوویروس مي باشد. این ویروس در دنیا حدود 305 تا 455 میلیون نفر را به طور مزمن آلوده کرده که از هر چهار نفر آنها یک نفر به هپاتیت مزمن، سیروز کبدی و یا سرطان کبد مبتال ميشوند. این ویروس علت نیمي از موارد هپاتیت های حاد، بیش از شصت درصد از هپاتیت های مزمن و سیروز کبدی و بیش از هشتاد درصد سرطان کبد در ایران مي باشد.
حدود دو میلیون نفر از ایراني ها به این عفونت مبتال ميباشند که اکثر آن ها (بیش از یک و نیم میلیون نفر) عفونت غیرفعال دارند یعني ترانس آمینازهای کبدی و الستوگرافي (فیبرواسکن) و بیوپسي کبدی طبیعي دارند و تا زماني که عفونت آنها غیر فعال باشد نیازی به درمان ندارند زیرا عارضه مهم کبدی آنها را تهدید نميکند. برای این افراد سونوگرافي سالیانه و ترجیحاً هر 6 ماه توصیه مي شود و مهمترین اقدام مراقبتي برای خانواده این افراد واکسیناسیون هپاتیت B مي باشد. با انجام واکسیناسیون نوزادان وافراد در معرض خطرو شناسایي به موقع بیماران و درمان آن ها مي توان این عفونت را در جامعه کنترل کرد و از بروز بیشتر سیروزو سرطان کبد پیشگیری نمود.
این ویروس از طریق تماس پوست یا مخاط با خون و مایعات آلوده بدن (مثل خون، مایع مني و بزاق) افراد دیگر را آلوده مي نماید. مخزن اصلي این ویروس در طبیعت افراد مبتال به این ویروس مي باشند. سن ابتلا به عفونت عامل مهمي در ازمان بیماری مي باشد. به طوری که در نوزادان و بدو تولد بیش از نود درصد، در سنین کودکي تا سي در صد و در بالغین تا پنج درصد افراد دچار عفونت مزمن مي شوند.
تا به امروز هیچ روشی برای درمان کامل عفونت هپاتیت B مزمن وجود نداشته است. رویکرد های موجود تنها می توانند از تکثیر ویروس جلوگیری کنند. این روش ها بیشتر در کنترل بیماری نقش دارند و باید به طور مرتب و در بازه های طولانی مدت استفاده شوند. تا زمانی که سیستم ایمنی نتواند این ویروس را به طور کامل پاکسازی کند، عفونت باقی میماند. مطالعه جدید در سوئیس رویکرد جدیدی را ارائه میدهد که بسیار اطمینان بخش است و احتمال دارد توانایی پاکسازی عفونت مزمن از بدن بیمار را ممکن سازد. در این مطلب به توضیح دلایل عدم موفقیت در درمان تا به امروز و توضیح رویکرد جدید و نحوه عملکرد آن خواهیم پرداخت.

ویروس هپاتیت B یکی از مهم ترین مشکلات بهداشتی انسان در جهان می باشد و باعث هپاتیت حاد و مزمن، سیروز کبدی و یا هپاتوسلولار کارسینوما می شود. ویروس هپاتیت B شامل یک DNA دو رشته ای حلقوی و پوشش دار است که به 8 ژنوتیپ مختلف طبقه بندی می شود(A-H). شیوع ژنوتیپ های مختلف HBV در مناطق مختلف متفاوت بوده و ژنوتیپ غالب در ایران ژنوتیپ D می باشد.

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی بیش از دو میلیارد نفر در دنیا با این ویروس مواجهه دارند و در حال حاضر بیش از 350 میلیون نفر یعنی قریب 5 درصد از انسان های کره زمین این ویروس را با خود حمل می کنند و عده ای از آنها مبتلا به هپاتیت مزمن و یا نارسایی و سیروز و یا سرطان کبدی بوده. سالیانه عامل مرگ یک میلیون نفر و منبع آلودگی مهمی برای دیگران می باشد.

ویروس هپاتیت B

شیوع هپاتیت B

شیوع هپاتیت B در دنیا 20-1/0 درصد می باشد که  که به سه گروه  تقسیم می شوند:

1. مناطقی دارای شیوع کمتر از 2 درصد
2. مناطقی دارای شیوع 7-2 درصد
3. مناطقی با بیش از 8 درصد

طبق بررسی های انجام شده در ایران 8/3-3/1 درصد افراد ناقل مزمن این ویروس می باشند. با شناسایی این ویروس و راه های انتقال آن دانشمندان در صدد تهیه واکسن برای پیشگیری و کشف داروهایی جهت درمان آن برآمدند که از حدود سه دهه قبل عملی و موفقیت های زیادی نیز کسب شده است.

واکسیناسیون علیه این ویروس از سال 1372 در کشور ما شروع شد و در حال حاضر یکی از 9 واکسن مرسوم و الزامی برای کودکان ایران می باشد. در رابطه با پیشگیری از عفونت هپاتیت B  از طریق ایمن سازی فعال همه اتفاق نظر دارند ولی در مورد چگونگی شروع درمان و تنوع دارویی و طول مدت درمان اختلاف نظر وجود دارد. هدف مقاله حاضر مروری بر هپاتیت B مزمن، نظرات موجود در رابطه با زمان شروع درمان، داروهای موجود و نحوه استفاده از آن و چگونگی پیگیری بیماران می باشد.

عفونت مزمن با ویروس هپاتیت B

ویروس هپاتیت B حدود 260 میلیون نفر، معادل سه درصد از کل جمعیت جهان، را درگیر عفونت مزمن ساخته است. در نتیجه ی این عفونت مزمن، سالانه 880 هزار نفر در دنیا به علت نارسایی کبد یا کارسینومای هپاتوسلولار جان خود را از دست می دهند.

چرا روش های درمانی تا به حال ناموفق بوده اند؟

مقادیر بسیار بالایی از پروتئین های ویروس هپاتیت B در کبد بیان می شوند؛ که در نتیجه تولید آنها سیستم ایمنی توانایی خود برای نابود کردن ویروس از دست می دهد

و به همین علت، روش های درمانی ناکارآمد میشوند. در تحقیقات اخیر یک مدل موش آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت و دریافت شد که پروتئین های ویروس هپاتیت B ، جلوی عملکرد سلول های مشخصی از سیستم ایمنی، یعنی سلول های +TCD8، را میگیرند.

رویکرد درمانی نوین چیست و چه تفاوتی با روش های قبلی دارد؟

تحقیقات نشان می دهند که تخریب بیان پروتئین های ویروس، باعث کارآمدی روش واکسیناسیون درمانی جدید می شوند. در نتیجه در روش درمانی جدید، ابتدا از سطح بیان پروتئین های ویروسی کاسته میشود و سپس به وسیله واکسن درمانی، سلول های ایمنی فعال میشوند. بر خلاف واکسیناسیون به روش سنتی که رویکرد پیشگیری از انتشار بیماری قبل از آلودگی را دارد؛ این واکسن درمانی برای درمان بیماری های مزمنی می باشد که از قبل در فرد ایجاد شده اند.

عملکرد موفق رویکرد درمانی در سرکوب پروتئین های ویروسی در موش:

جهت سرکوب پروتئین های ویروس هپاتیت B، از مولکول های کوچک ریبونوکلئیک اسید (SiRNA) که به RNA پیام رسان پروتئین های ویروسی متصل میشود، استفاده و نشان گذاری RNA پیام رسان توسط SiRNA انجام شد.

در نتیجه ی این نشان گذاری سلول آلوده به ویروس یک سیگنال مبتنی بر نامطلوب بودن RNA ویروسی دریافت میکند و آنرا از بین میبرد. بیان پروتئین ویروسی از این طریق تخریب میشود. البته این عملکرد به تنهایی برای معکوس کردن مهار سلول های T کشنده کافی نبود.

درمان موفق عفونت مزمن هپاتیت B در موش:

از آنجا که روش گفته شده به تنهایی کافی نبود؛ آنرا با واکسیناسیون درمانی که توسط همین گروه تحقیقاتی تولید شده بود همراه کردند. در نتیجه ی این کار، توانایی تحریک پاسخ ایمنی قوی و کارآمد بر علیه ویروس به وجود آمد که منجر به درمان آلودگی مزمن ویروس هپاتیت B در دو مدل موشی متفاوت شد.

واکسن درمانی نوین در انتظار آزمایش بالینی

واکسن درمانی نوین که TherVacB نام دارد و باعث القای پاسخ آنتی بادی های خنثی کننده و همچنین پاسخ سلول T کشنده میشود؛ طی یک آزمایش بالینی دو ساله که از سال 2021 آغاز میشود به عنوان رویکردی ایمونوتراپیک مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این واکسن هر چهار هفته در سه دوز تزریق خواهد شد. واکسن به نوعی طراحی شده که عمده ویروس های هپاتیت B را هدف قرار دهد؛ تا برای بیشتر افراد آلوده در همه جای دنیا کاربرد داشته باشد.